«Ҫак брошюрӑна вуласа тухма пурне те сӗнетпӗр. Ӑна Финлянди Вӗрентӳ министерстви кӑларнӑ! Кама? Иммигрантсем валли (хайхи вариант вырӑсла калаҫакансем валли). Мӗн каласшӑн вӗсем унта? Тархасшӑн, кил-йышра, тӑван чӗлхепе калаҫӑр тесе. Финн чӗлхине вара эпир сирӗнсӗр сирӗн ачасене вӗрентетпӗр! Тата мӗн ҫинчен: Тӑван чӗлхе вӑл — пуянлӑх, вӑл — пурнӑҫра пулӑшакан хатӗр, ӑна упрамалла! Финлянди Вӗрентӳ министерстви иммигрант ачисене тӑван чӗлхепе усӑ курма ыйтать, Европӑри чи лайӑх пӗлӳ паракан ҫӗршывра!
Брошюра вӑрӑм мар, анчах питӗ лайӑх мӗншӗннине ӑнлантарса парать...», — «Аталану» ассоциаци «Контактра» халӑх сетӗнче ҫырнине Алпарух (Александр) Блинов хӑйӗн страницинче репост тунӑ.
Кӗҫнерникун Улатимӗр (чӑвашла ӑна ҫапла чӗнӗттӗмӗрччӗ) Путин журналистсемпе пресс-конференци ирттерчӗ, вӗсен ыйтӑвӗсем ҫине хуравларӗ. Раҫҫейри халӑхсене пырса тивекен ыйту та чи пӗрремӗшсенчен пӗри пулчӗ.
Путин мӗн каласси иккӗленӳллӗ марччӗ. Пӗр йышӑннӑ сӑмаха вӑл, каялла илмесси тахҫанах паллӑччӗ. Хитре сӑмахсем каларӗ. Сӑмахран, «нужно обеспечить людям возможность изучения родного языка», — терӗ. Тӗрӗс сӑмахсем. Ни чӑвашӗ, ни тутарӗ хирӗҫ мар. «Вопрос, связанный с языком, направлен только на одно – создать всем детям, где бы они ни проживали на территории Российской Федерации, равные стартовые условия для будущей жизни», — ку та тӗрӗс ӗнтӗ. Камӑн хӑйӗн ачине япӑхрах пурнӑҫ сунас тейӗ? Никам та пуль. Сӑмаххисем хитре, анчах вӗсем хыҫӗнче мӗн пытанать? Пур халӑха та вырӑслантарас тӗллев кӑна. Улатимӗр «патша» шухӑшӗпе ачасем пурте вырӑсла пӗлсен кӑна вӗсен пӗрешкел условисем пулӗҫ. Кунта йӗкӗлтесе илме те пулать: чӑн та икчӗлхеллӗхре ӳсекен ачасем ӑслӑрах пулнине нумай тӗпчев ҫирӗплетсе панӑ. Паллах, вырӑссен пӗр чӗлхе ҫеҫ пулнипе вӗсем ку тӗлӗшрен аталану енӗпе кая юлаҫҫӗ, ҫавна пула пирӗн «патша» пӑшӑрханать те пуль, ҫавна пулах пӗр тан условисем хатӗрлесшӗн те.
Паян Владимир Путин журналистсемпе пысӑк пресс-конференци ирттерет. Хуравланӑ чи пӗрремӗш ыйтусенчен пӗри — наци чӗлхисем пирки пулчӗ. «Раҫҫейре ҫивӗч наци ыйтӑвӗ те ҫук», — тесе каланӑ вӑл Тутарстан журналисткине. Чӗлхе политикинче пур ачасем валли те пӗрешкел условисем пулмалли пирки пӗлтернӗ, халӑха хӑйсен тӑван чӗлхисене вӗренме майсем туса памалли пирки каланӑ. Анчах вырӑс чӗлхине вӗренессине ҫакӑ хӗсӗрлемелле марри пирки хушнӑ. Ҫапла май вырӑс чӗлхипе (ӑна нацисем пӗр-пӗринпе хутшӑнмалли чӗлхе тенӗ) наци чӗлхисен пӗртанлӑхӗ ҫуккине тепӗр хут хӑйӗн сӑмахӗнче ҫирӗплетнӗ.
Сӑмах май журналисткӑн плакатне Раҫҫей президенчӗ «Путин бай-бай» тесе вуланӑ, анчах тӗрӗссипе унта тутарла «Путин бабай» (чӑв. Путин мучи) ҫырни тӳрре тухнӑ.
Аса илтеретпӗр, Владимир Путин 2018 ҫулхи суйлава хутшӑнас кӑмӑлне пӗлтернӗ. Ҫӗнтерес шанчӑкӗ унӑн питӗ пысӑк, ҫапла май чӑваш чӗлхин статусӗ тата шайӗ тепӗр 6 ҫул хушши пысӑк хӑрушлӑха лекесси питӗ уҫҫӑн курӑнса тӑрать.
Тӑван чӗлхемӗре упраса хӑварассипе ҫыхӑннӑ паян ҫивӗч тӑракан ҫак темӑна черетлӗ хутчен сӳтсе явасси Тутарстанри «Сувар» хаҫатӑн «Пӗр класрисем» ушкӑнӗнче хаҫат ҫырӑнма чӗнсе каланинчен пуҫланса янӑ.
«Нумай ҫӗре ҫитетӗн те тӗлӗнмелле япалапа тӗл пулатӑн. Чӑваш ялӗсенче ӗҫлекен бюджетниксене «Сувар» хаҫата ҫырӑнма сӗнетӗн те вӗсем ҫапларах хуравлаҫҫӗ: «Пире районран тутарла хаҫат ҫырӑнма хушаҫҫӗ, квитанцин копине сканласа ярса памалла, отчет ыйтаҫҫӗ. Ҫырӑнмасӑр пултараймастпӑр. «Сувара» тетӗр-и?.. «Суваршӑн» вӑрҫакан ҫук вӗт, ҫырӑнмасан та юрӗ-ха...» Ҫак сӑмахсене чӑвашсенчен илтме тивни уйрӑмах кӳрентерет», — ҫырнӑ «Сувар» хаҫат хӑйӗн старницинче.
«Эпир, чӑвашсем, 40—30 ҫул каялла вырӑс чӗлхи пирӗн пурнӑҫра ҫапларах вырӑн йышӑнать тесе шутламан та. Тутара куҫас хӑушлӑх ҫукчӗ, ҫавӑнпа та хуларан каникула килекен ачасем чӑвашла калаҫнинчен пирӗн хушӑра тӗлӗнекен ҫукчӗ. Ун чухне чӗлхе ҫухаласси ҫинчен никам та шутламан. Мӗншӗн тесен ун пек хӑрушлӑх ҫукчӗ. Глобализаци веҫех вырӑна лартрӗ. Паянхи кун ҫак хӑрушлӑх куҫ умӗнчех – ялта чӑваш ашшӗ-амӑшӗ «вырӑс» ачине ӳстерет.
Чӗлхе ыйтӑвӗ халӑхшӑн пурнӑҫпа вилӗм ыйтӑвне куҫнӑ вӑхӑтра чӗрре кӗрсе калаҫасси вӑй илме пуҫламалла. «Чӗрре кӗрсе шухӑшлакан кӑна – чӑн философ», – тет Мартин Хайдеггер. Ҫирӗм пӗррери Валери Туркай 1982 ҫулта ҫырнӑ сӑввинче философилле чӑнлӑх пирки калаННӑ.
Ҫӗр ҫул пурӑнасчӗ,
Ҫӗр ҫул юратасчӗ,
Ҫӗр ҫул, ывӑнмасӑр,
Ӗҫре тар тӑкасчӗ!
Пин хут ҫураласчӗ,
Пин хут ман вилесчӗ…
Ҫапах та нихҫан та
В и л е пулас марччӗ!
Ҫунасчӗ вутра та,
Путасчӗ шывра та.
Кӗрлетӗрччӗ ҫеҫ
манӑн пурнӑҫ
манра.
Ҫӳле хӑпарсан та,
Ӳксе салансан та…
Туясчӗ
хама
яланах
Пурнӑҫра!
Манифест пек, ӗненӳ символӗ пек вуланакан сӑвва Валерий Владимирович 35 ҫул каялла мар – паян ҫырнӑ тейӗн. Какӑр (горн) сассине илтсен вӑрҫа хӑнӑхтарнӑ ут, ватӑ пулсан та, чӗрнисемпе ҫӗре чӑтӑмсӑррӑн чавать.
Ӗнер, раштав уйӑхӗн 7-мӗшӗнче, Чӑваш Енри Халӑхсен туслӑхӗн ҫуртӗнче «Чӑваш Республикинчи этнокультура аталанӑвӗн тата халӑхсен хутшӑнӑвӗн паянхи шайӗ» ятпа ирттернӗ социаллӑ тӗпчеве пӗтӗмлетнӗ.
Ӑна Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ кӑҫалхи юпа-чӳк уйӑхӗсенче ирттернӗ. Халӑхсен хутшӑнӑвӗ тӗлӗшпе республикӑра йывӑрлӑхсем ҫуккине ыйтӑма хутшӑннисен 90% каланӑ. Апла пулин те Чӑваш Енре пурӑнакансен ытларах пайӗ мигрантсене хирӗҫ пулнине палӑртнӑ. Ҫакӑ, ахӑртнех, халӑх, кунта килнӗ мигрантсем республика экономикине тӳпе хывнине лайӑх пӗлменнипе ҫыхӑннӑ.
Унсӑр пуҫне Чӑваш Енре пурӑнакансем тӑван чӗлхе, пӗрлехи ҫӗр тата истори, халӑхсен йӑли-йӗрки, тӗн, халӑх искусстви туслаштарнине асӑннӑ.
Республикӑра кун кунлакансен 40% халӑхӑн хӑйне евӗрлӗхӗ ҫухалса пынишӗн пӑшӑрханать. Чи ҫивӗч ыйту вара — чӑваш чӗлхине упраса хӑварассипе унпа усӑ курасси. Халӗ чӑвашсен пӗрре виҫҫӗмӗш пайӗ кӑна килте тӑван чӗлхепе калаҫать иккен, ӗҫре, вӗренӳре, халӑх йышлӑ ҫӳрекен вырӑнсенче чӑвашла пуплекен тата сахалрах.
«Чӑваш Енре пурӑнмасан та чӑн чӑвашла пурӑнаҫҫӗ Антоновсем», — тесе хыпарлать Чӑваш наци конгресӗн пресс-ҫыруҫи Зоя Яковлева паян тӗнче тетелӗнче.
Тӗмен хулинче пурӑнакан чӑваш ачи Сергей Антонов тӗнче шайӗнче иртекен «Ҫӗпӗр ҫӑлкуҫӗсем» фестивальте пӗрремӗш вырӑн йышӑннӑ. Унӑн амӑшӗ, Ольга Николаевна, — Сӗнтӗрвӑрри районӗнчен, ашшӗ, Сергей Константинович, — Йӗпреҫ районӗнчен иккен.
Сакӑр ҫулти вӗсен ывӑлӗ мӗн ҫуралнӑранпах тенӗ пек Тӗмен тӑрӑхӗнчи чӑвашсен «Тӑван» ассоциацийӗ ирттерекен мероприятисене хутшӑннӑ. Йӑмӑкӗпе Кирӑпа иккӗшӗ те юрлаҫҫӗ. Каникулта асламӑшӗпе аслашшӗ тата кукамӑшӗ патӗнче каннӑран чӑваш чӗлхине лайӑх пӗлет, чӑвашла юрлать.
«Чӑваш Енре пурӑнмасан та, чӑн чӑваш пулса ҫитӗнтереҫҫӗ ачисене Антоновсем», — хавхаланса пӗлтерет вӗсем ҫинчен Зоя Яковлева.
Шупашкарта шӑматкун «Раҫҫей чӑваш пики» конкурс иртни пирки эпир хыпарланӑччӗ. Республикӑри журналистсем халӗ ӑна массӑллӑ информаци хатӗрӗсенче, халӑх тетелӗсенче сӳтсе яваҫҫӗ. Акӑ Тӑвай район хаҫачӗн корреспонденчӗ Алексей Александров та пултарулӑх тупӑшӑвӗ пирки тиркевлӗ куҫпа ҫырмасӑр чӑтайман.
«Чӑваш халӑхӗн культури калама ҫук пуян пулни никамшӑн та вӑрттӑнлӑх мар. Халӑх юрри-ташши, ҫи-пуҫӗ, апат-ҫимӗҫӗ пӗр ҫынна та тӗлӗнтермесӗр хӑвармасть пулӗ. Ҫак эткере мӗн ӗмӗртен ҫамрӑк та хӳхӗм, сӑпайлӑ, ал-ӗҫне ӑста чӑваш хӗрӗсем тата вӗсен амӑшӗсем ламран лама куҫарса пынӑ. Ҫавӑнпах-тӑр ӗнтӗ пирӗн пикесем валли ҫулран-ҫул тӗрлӗ йышши конкурс йӗркелеҫҫӗ. Ҫав тупӑшура хӗрсем хӑйсен сӑн-сӑпатне кӑтартаҫҫӗ кӑна мар, тӑван халӑх культурине еплерех пӗлнине, чӑваш пикин чыслӑхӗпе тасалӑхне, сӑпайлӑхне еплерех упранине кӑтартаҫҫӗ», — ҫапла пуҫланӑ хӑйӗн тишкерӳллӗ статйине журналист, вӑл ӑна «Контактра» халӑх тетелӗнче хӑйӗн страницине вырнаҫтарнӑ.
«Чӑваш хӗрӗсем валли ҫакнашкал конкурссем ирттерни, паллах, питӗ аван. Анчах куракансем тата хутшӑнакан пикесем палӑртнӑ тӑрӑх, мӗне кура пӗтӗмлетӳ туни паянхи кун та паллӑ мар.
Микулай Павловский Фейсбукра ҫырнӑ тӑрӑх, Белгородра пурӑнакан ҫемьери ачасем чӑвашла вӗренесшӗн.
Хӗрарӑм ҫапларах шӑрҫаланӑ иккен: «Ачасем 4 тата 7 ҫулсенче, вӗсен ашшӗ — чӑваш, анчах вӑл чӗлхене ӑнланать ҫеҫ, калаҫмасть. Ачасене хамах вӗрентме пултаратӑп, мӗншӗн тесен эпӗ — филолог. Темиҫе ют чӗлхе пӗлетӗп, кӑштах — чӑвашла. Ют чӗлхене вӗрентмелли методикӑна пӗлетӗп. Манӑн ачасем нумай чӗлхепе калаҫаҫҫӗ (акӑлчан, нимӗҫ чӗлхи, испан чӗлхи вӗренеҫҫӗ). Ҫулла чӑваш ялӗнче чӑвашла калаҫнине илтнӗ те ҫитес ҫу валли чӑвашла калаҫма вӗренесшӗн», — тенӗ май ачасен амӑшӗ чӑваш чӗлхине вӗренмелли пособи туянас кӑмӑллине пӗлтернӗ.
Чӑваш Енӗн пӗрремӗш президенчӗ, хальхи вӑхӑтра Раҫҫей сенатӗнче вице-спикерта тӑрӑшакан Николай Федоров Шупашкарта, «Единая Россия» (чӑв. Пӗрлехлӗ Раҫҫей) партин ертӳҫин Дмитрий Медведевӑн регионти йышӑну пӳлӗмӗнче, халӑха йышӑннӑ.
Н. Федоров патне ҫынсем тӗрлӗ ыйтупа пынӑ: хваттер пайҫӑ пулса туянма ӗмӗтленсе ҫӑра уҫҫине кӗтсе илейменнисем, ялта шкул тутарас кӑмӑллисем... Виталий Станьял ӑсчах шкулсенче чӑваш чӗлхи вӗрентес ыйтӑва хускатнӑ. Ӗнерхи президентпа Виталий Станьял чӑвашла калаҫнӑ.
«Виталий Станьяла питӗ ӑслӑ та тарӑн шухӑшлама пӗлекен ҫынсен йышне кӗртетӗп, – тенӗ Николай Федоров Александр Белов журналиста. – Вӑл радикал мар, лӑпкӑн тата виҫсе хакласа хӑй шухӑшне хӳтӗлет. Халӗ Виталий Петрович чӗлхе вӗрентессишӗн пӑшӑрханать. Президент каланине кӑмӑл-туйӑма ирӗке ямасӑр йышӑнмалла тесе шухӑшлатӑп. Президент республика влаҫӗсен тӑван тата патшалӑх чӗлхисене вӗрентме ирӗк мар памалла, анчах хистемелле мар тенӗччӗ».
-8.7 °C